Om een groeiende, duurzame en innovatieve economie te bevorderen kan de overheid randvoorwaarden scheppen en gewenste ontwikkeling stimuleren. Een goede kennisinfrastructuur, een goede samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid en duurzame modernisering van bestaande sectoren dragen bij aan deze doelstelling. De provincie richt zich op het scheppen van randvoorwaarden voor en stimuleren van het innovatief MKB, de campussen van nationaal belang en de duurzame transitie van de Greenports en het Haven Industrieel Complex naar een nieuwe economie.
De provincie zet hiervoor in op:

• Het verstrekken van subsidie ter stimulering van innovatie door het MKB en ter versterking van het organiserend vermogen van het MKB in de kennisclusters, de Greenports en het Haven Industrieel Complex;
• Het beter benutten van het innovatiepotentieel van de provincie door het beschikbaar stellen van kapitaal en subsidie aan InnovationQuarter;
• Het aangaan van samenwerkingsverbanden en het maken van afspraken met partijen in de regio en het Rijk. Het op orde brengen van de randvoorwaarden van de transitie van de Greenports en het HIC naar een nieuwe economie. Het betreft randvoorwaarden op het gebied van ruimte, infrastructuur, milieu, energie en Europese samenwerking. Deze doelstelling wordt ook via andere kerntaken gerealiseerd.
• De subsidies gericht op stimulering van innovatie door MKB betreffen de subsidieregeling MKB Innovatieondersteuning Topsectoren (MIT) Zuid-Holland. Deze subsidies worden op grond van de Samenwerkingsagenda ‘Gezamenlijke MKB innovatieondersteuning’ van Rijk en regio verstrekt. Met de subsidies hebben MKB-ers een innovatieadvies- of een haalbaarheidsproject en/of een R&D samenwerkingsproject gehonoreerd gekregen. Hiermee wordt niet alleen innovatie in het MKB gestimuleerd die tot nieuwe business zou moeten leiden, maar veel projecten kunnen ook bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen (voedselveiligheid, safety & security, voorkomen van milieuschade, etc.).
• Eind 2017 hebben acht Smart industry fieldlabs, InnovationQuarter, TNO, provincie Zuid-Holland, Metropoolregio Rotterdam Den Haag en de gemeente Den Haag de handen ineengeslagen en de Smart Industry Hub SMITZH opgericht: Smart Manufacturing: Industriële Toepassing in Zuid-Holland. Dit initiatief zorgt ervoor dat Zuid-Hollandse ondernemers met vragen over automatisering terecht kunnen bij één duidelijk loket. Beoogde resultaten voor eind 2022 van dit programma zijn onder meer 2.500 nieuwe banen in de Zuid-Hollandse maakindustrie en 100 bedrijven die werken met nieuwe technologieën. Hiertoe voorzien we dat het nodig is het programma in de toekomst te vergroten met meer publieke en private middelen. Er wordt hiertoe nog een voorstel in 2018 voorgelegd aan PS, waarbij ook de inzet van de € 3,5 mln vanuit de investeringsimpuls voor de Fieldlabs zullen worden betrokken.

• Afgelopen jaar zijn op diverse manieren succesvolle samenwerkingen gerealiseerd ten behoeve van duurzaam goederenvervoer in Zuid-Holland. Een van die samenwerkingen kende zijn weerslag in de intentieverklaring Groene Corridor. 19 bedrijven, overheden, investeerders en kennisinstellingen hebben op 29 juni 2017 de intentieovereenkomst Groene Corridor ondertekend. De partijen gaan samenwerken aan duurzaam en betrouwbaar goederenvervoer tussen het Groene Hart en de Rotterdamse haven, waarbij vervoer over water een belangrijke rol speelt. Het betreffen partijen als Port of Rotterdam, Heineken, Nedcargo, provincie Zuid-Holland.

Investeringsimpulsen
Voor de vijf Investeringsimpulsen voor doel 3.1  Een groeiende, duurzame en innovatieve economie is in totaal
€ 22,5 mln budget toegekend waarvan maximaal 5% aan procesgeld kan worden besteed. In 2017 is voor een aantal impulsen proceskosten gemaakt (€ 0,2 mln). Aangezien het beschikbaar stellen van de 5% voor proceskosten pas laat in het jaar is besloten zijn deze kosten voor 2017 vooralsnog voorgeschoten uit andere budgetten.

Impuls 2. Bijdrage aan de transitie van het chemiecluster in de Rotterdamse haven

Het voorstel rondom de financiële bijdrage voor project ‘Waste to chemicals’ is vastgesteld in de PS vergadering van 31 mei 2017. Bij voorjaarsnota is een bedrag van € 7,5 mln vanuit de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland beschikbaar gesteld en toegevoegd aan de reserve Versterking economie.

Impuls 4. Bijdrage aan een Zuid-Hollandse transitiecampus - echt groene groei
De financiële bijdrage voor de Transitiecampus Zuid-Holland is vastgesteld in de PS vergadering van 25 juni 2017. Bij Voorjaarsnota 2017 is een bedrag van € 5 mln vanuit de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland beschikbaar gesteld en toegevoegd aan de reserve Versterking economie.
Op 8 november 2017 hebben Provinciale Staten de Begroting 2018 vastgesteld en daarmee het bedrag van € 5 mln vanuit de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland op exploitatie gezet.

Impuls 5. Reservering voor de uitvoering van ‘Investeren in vernieuwing ’
Het voorstel van GS voor de inzet van de extra middelen voor het Regionaal Investeringsprogramma en Gebiedsgericht Werken is in een aparte brief van medio mei aan PS aangeboden. Bij Voorjaarsnota 2017 is een bedrag van € 5 mln ‘Investeren in vernieuwing' toegevoegd aan de reserve Versterking economie.

Impuls 6. Bijdrage aan de modernisering van het glastuinbouwcluster in het Westland
Het betreft een versterking van de herstructurering en modernisering van de glastuinbouw zoals bedoeld in het Impulsprogramma van de provincie Zuid-Holland voor € 4 mln. Door de gemeente Westland een subsidie te verlenen voor het opkopen en uitplaatsen van de in de weg liggende woningen/obstakels kunnen 200 hectare tuinbouwareaal worden vrijgespeeld voor modernisering en herstructurering die de provincie voor ogen staat. De provincie werkt in coalitieverband (HOT) samen met het bedrijfsleven om te komen tot een duurzaam tuinbouwcluster voor de toekomst.
In december 2017 is een begrotingssubsidie ter grootte van € 3,8 mln aan de gemeente Westland verleend. De gemeente Westland heeft een subsidieregeling opgesteld ten behoeve van de modernisering van het teeltareaal door het uitnemen van in de weg liggende obstakels. De gemeente Westland is hierbij de uitvoerende en risicodragende partij. De subsidieregeling zal vanaf 2 februari 2018 opengesteld worden.

Impuls 7. Extra bijdrage t.b.v. cofinanciering van de innovatiestimulering MKB
De verhoging van het Subsidieplafond 2017 regeling MKB Innovatiestimulering Topsectoren Zuid-Holland (MIT ZH) is vastgesteld in de PS vergadering van 22 februari 2017. Bij Voorjaarsnota 2017 is een bedrag van € 1 mln beschikbaar gesteld en toegevoegd aan de reserve Versterking economie.

De provincie heeft ingezet op bijdragen aan de verduurzaming van de vijf aandachtsgebieden middels de vijf strategieën uit de in 2016 vastgestelde energieagenda Watt Anders 2016-2020-2050.

Op de strategie Innoveren in de Delta is het provinciale Energie-Innovatiefonds EnergiiQ (€ 35 mln) voor scale-ups die bijdrage aan CO ₂ -reductie geheel uitontwikkeld en het beheer ervan is bij InnovationQuarter (IQ) ondergebracht. In september 2017 was het fonds operationeel, de eerste aanvragen zijn behandeld. De Triple helix Energy Innovation Board met o.a. Stedin, MRDH, TU-Delft, TNO en het Havenbedrijf onder voorzitterschap van de provincie Zuid-Holland heeft voor de onderwerpen waterstof, het slimme energiesysteem en verduurzaming gebouwde omgeving kansen aangegeven, die verder ter hand zijn genomen. Een waterstofconvenant met 6 projecten op Goeree-Overflakkee is getekend en gestart. De contouren van het slimme energiesysteem met de verbinding tussen duurzame opwek, opslag en conversie en sturing van vraag en aanbod zijn geschetst, nadere verkenning gaat uitwijzen waar gestart kan worden met proeven. Met woningcorporaties is verkend wat een effectieve aanpak is om hun woningbezit te verduurzamen. Dit wordt vanaf 2018 verder opgepakt met de procesregisseurs energietransitie gebouwde omgeving, die in samenspraak met gemeenten en andere partners de planvorming en versnelling ter hand nemen.

Samen met regionale partners is het traject Roadmap Next Economy verder gebracht. In 2018 landt dit bij InnovationQuarter, waar het onderdeel Smart Energy Delta nauw zal samenwerken met de Energy Innovation Board. Ook is meegedaan in het NorthSeaEnergyLab, waar voor de grootse opgave Wind op Zee de verbreding is verkend richting de (aanland)infrastructuur, eigenaarschap, natuurkansen en voedselkansen (bijv. visserij en zeewier).

Voor het uitbouwen van de energiecampus is gewerkt aan het versterken en meer verbinden van de soorten spelers in het speelveld: (fundamenteel en toegepast) onderzoek, field labs, start ups en andere innovators, investeerders, regionale ontwikkelingsmaatschappij IQ en de overheden. Voor de verdere uitbouw van field lab door The Green Village is bij ons een subsidie aangevraagd en in behandeling genomen om een Co Creation Center te realiseren, waarin innovatieve producten en oplossingen doorontwikkeld kunnen worden voor verdere opschaling.

Voor de strategie Werken aan warmte is begin 2017 de Warmtealliantie opgericht. Een samenwerking tussen provincie Zuid-Holland, Eneco, Warmtebedrijf Rotterdam, Gasunie en Havenbedrijf Rotterdam, waarin de warmtetransportinfrastructuur en het open net gerealiseerd worden dat kan voorzien in transport van restwarmte en geothermie, daar waar lokale vraag en aanbod niet in evenwicht zijn. Het warmteparticipatiefonds WPF is in 2017 opgericht en kan haar middelen (€ 90 mln) inzetten voor de infrastructuur, het netbeheer maar ook voor het ontwikkelen van vraag en aanbod. Daarnaast zijn de fondsen ED II (met Den Haag en Europa) voor aanbodontwikkeling en SOPHIE II (met Rotterdam en Europa) voor vraagontwikkeling beschikbaar gemaakt.
In 2017 is ook de Geothermiealliantie opgericht, waarin de provincie samen met EBN, HVC, ENECO, Hydreco, gemeente Westland en DAGO de ontwikkeling van het geothermiepotentieel in Zuid-Holland op een professioneel niveau gaat aanpakken.

Met de gemeenten (onder andere Schiedam, Sliedrecht, Gorinchem, Den Haag) is gewerkt aan het benutten van de kansen voor duurzame warmte voor een deel van hun woningbezit (warmtenet wordt aangelegd). Ook is met overheden, netbeheerders en energieleveranciers geanalyseerd wat de factoren zijn die nodig zijn om woningbezitters van het aardgas af te krijgen. Projecten op het gebied van WKO en geothermie zijn actief met kennis en middelen begeleid. De warmtekoude-atlas, die een belangrijke rol speelt in de analyse van de verduurzamingsopgave van gebouwen, is gebruikersvriendelijker gemaakt en het beheer overgenomen.
Bij de Begroting 2018 is goedkeuring gegeven aan het voorstel om intensiever partijen in de verduurzaming van de gebouwde omgeving bij te staan.

In het kader van de strategie Voorbeeldig investeren is in de planvorming voor de verbouwing van het C-gebouw de verduurzaming volledig opgenomen. Samen met Energierijk, het gebied in Den Haag met veel overheidsgebouwen, werken we aan een warmtenet. Ook zijn een afgeschreven aantal dienstauto’s vervangen door elektrische auto’s. Bij het aanbesteden van opdrachten, het maken van bestekken en het beheer en onderhoud van onze wegen en vaarwegen is duurzaamheid als standaardelement opgenomen. Het groot onderhoud van de N211 is in 2017 gegund aan BAM, die 21 innovaties implementeert. Bij het uitschrijven van de OV-concessies is de verduurzaming één van de leidende principes.

Voor de strategie Ruimte voor transitie is de Visie Ruimte en Mobiliteit voor de stadsregio Rotterdam aangepast waarbij (op één locatie na) de nieuwe locaties voor windenergie zijn vastgesteld. Tevens is in de nog lopende herziening van de VRM de mogelijkheden voor het plaatsen van zonnevelden verduidelijkt en verruimd, en de vervangingsmogelijkheden van windturbines verhelderd. De Zonnewijzer is ontwikkeld (gaat in 2018 live), hiermee kan iedereen in een geografisch tool zien waar (binnen- en buiten stedelijk) en hoeveel zonne-energie kan worden opgewekt binnen de ruimtelijke kaders van de provincie.
In een aantal regio’s hebben inmiddels ruimtelijke energieateliers plaatsgevonden, waarin is uitgewerkt hoeveel opwekvermogen geplaatst zou moeten worden om substantieel duurzaam in eigen (elektrische) energie te voorzien. Daarbij blijkt dat dit doorgaans niet past met de huidige provinciale ruimtelijke kaders. De subsidieregeling asbest eraf- zon erop heeft een behoorlijk aantal, voornamelijk kleine, aanvragen (totaal voor 2 MWp) gekregen, de verwachting is dat dit in 2018 een grotere vlucht zal nemen.
Wij hebben vastgelegd in het ontwerp van onze visie Ruimte en Mobiliteit dat alle woningen in onze provincie – ook bestaande – in 2035 energie-neutraal zijn en vrij van fossiele brandstoffen.

Vanuit de strategie Samen aan de slag heeft de provincie zich in 2017 ook ingezet om de CO ₂ emissie bij de industrie te verminderen. Voorbeelden zijn de uitkoppeling bij bedrijven van restwarmte op het warmtenet en de ondertekening samen met Deltalinqs van de Letters of Cooperation, bedoeld om een slinger te geven aan duurzaamheid bij de industrie. Verregaande besprekingen zijn gevoerd op het gebied van uitwisseling van stoom tussen bedrijven. De provincie zoekt mogelijkheden deze vorm van restwarmtegebruik verder te stimuleren. Voorwaarde is wel dat stoomuitwisseling een stap zet in het bouwen van een robuust, open stoomnetwerk (uitwisseling tussen twee bedrijven is over het algemeen vanuit de markt al interessant). De Nota VTH is in 2017 vastgesteld waarin meer aandacht is besteed aan onze rol als toezichthouder. Ook wordt in samenwerking de kansen voor een CO ₂ -smart grid uitgewerkt en is gewerkt aan de ontwikkeling van kansen voor waterstof (zie Innoveren in de delta) als een van de verduurzamingselementen voor de industrie.

Bij Samen aan de slag is ook gewerkt aan het versterken van de lokale initiatieven. De subsidieregeling lokale initiatieven helpt partijen lokaal om duurzame energieprojecten sneller realiseerbaar te maken en de community of practise heeft geholpen bij de kennisdeling van dergelijke initiatieven. Het bedrag ad € 2 mln is bij Najaarsnota 2017 verdeeld over de jaren 2017 (€ 0,8 mln), 2018 en 2019 (beide € 0,6 mln). In 2017 is daadwerkelijk voor € 0,5 mln aan subsidie toegekend. Daarnaast zijn er over 2017 nog enkele wel ingediende maar nog niet afgehandelde aanvragen (totaalbedrag ruim € 0,1 mln) en verwachte aanvragen (€ 0,2 mln).

Op 11 oktober 2017 is de provincie Zuid-Holland samen met de provincies Gelderland en Overijssel en de KNVB de Groene Club gestart om sportverenigingen te helpen bij de verduurzaming van hun accommodatie. Naast de winst voor het milieu moet de actie leiden tot een lagere energierekening voor deze amateurverenigingen, één van hun grootste kostenposten. In 2017 worden de voorbereidingen getroffen, in 2018 worden 10 Zuid-Hollandse clubs daadwerkelijk duurzamer.

Onder de strategie Samen aan de slag is eveneens intensief samengewerkt in de regio’s van Zuid-Holland. Met Holland-Rijnland kon in 2017 een regionale energiestrategie worden getekend en is aan uitvoering begonnen. Goeree-Overflakkee had zijn plan al gereed. Met Drechtsteden en Midden-Holland zijn strategieën in het afwerkingsstadium. Met Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, Hoeksche Waard en MRDH is het maken van de regionale energiestrategie nog bezig. De Hoeksche Waard heeft de energetische en ruimtelijke analyse (via ateliers) afgerond. Vaststelling van de strategie en uitwerking in projecten wordt in 2018 voorzien. Met de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden vindt het gesprek plaats om het onderwerp regionale energietransitie (naast andere thema’s) te borgen in de bredere samenwerking van de Regionaal Maatschappelijke Agenda tussen regio en provincie.

Voorbereiding Omgevingswet
In het kader van voorbereiding op de Omgevingswet is in 2017 is ingezet op de beïnvloeding van de stelselherziening, de samenwerking met andere bestuursorganen en het inzichtelijk krijgen van de gevolgen van de Omgevingswet voor beleid en organisatie.
De vorige minister (Infrastructuur en Milieu) heeft in haar brief aan de Tweede Kamer van 6 oktober 2017 een herplanning van het wetstraject aangekondigd. De verwachte datum van inwerkingtreding van de Omgevingswet is nu
1 januari 2021. Ook heeft de minister in deze brief gereageerd op het advies van Bureau ICT toetsing. Het advies heeft een aantal stevige aanbevelingen voor aanpassing van scope en werkwijze. In navolging van het advies heeft de minister een interbestuurlijke Taskforce ingesteld waar vanuit het IPO Overijssel en Zuid-Holland ambtelijk in hebben geparticipeerd. Via ons Open Huis op 4 juli jl. en de bijeenkomst voor projectleiders Omgevingswet van gemeenten en waterschappen van 2 oktober jl. is met vele belangstellenden het gesprek gevoerd over opgaven in Zuid-Holland.

Digitalisering
De voorbereidingen op de komst van de Omgevingswet betekent ook voorbereiden op het landelijke digitale stelsel.  Binnen Zuid-Holland is in 2017 verder gewerkt aan de bewustwording van de impact en de realisatie van de digitalisering behorende bij de Omgevingswet. Digitalisering is daarom een belangrijk onderdeel van de programma's implementatie Omgevingswet en omgevingsbeleid.
Diverse besluitvormingsprocessen zijn nog gebaseerd op de huidige Wet Ruimtelijke Ordening (o.a. de aanpassing van de Visie Ruimte en Mobiliteit) conform de wettelijke verplichting digitaal uitgevoerd en is het beoordelingsproces van digitale bestemmingsplannen uitgevoerd.

Regionale samenwerking
In 2017 zijn in de vijf regio’s de regionale platforms implementatie Omgevingswet voortgezet die in 2016 door de provincie zijn geïnitieerd. In de regio’s worden gemeenten, waterschappen, omgevingsdiensten, veiligheidsregio’s en gemeentelijke gezondheidsdiensten (ggd’en) betrokken. Op de gedeelde agenda staan egionale thema’s zoals bevoegdheidsverschuivingen, digitalisering, informatievoorziening en de ontwikkeling van het omgevingsbeleid. In april 2017 is een bestuurlijke test met gemeenten en waterschappen georganiseerd over de verstedelijkingsopgave. Dit in samenwerking met deze partijen en het landelijke implementatieprogramma Aan de Slag met de Omgevingswet. Eind 2017 heeft er een evaluatie van het provinciaal platformoverleg plaatsgevonden. Dit overleg wordt voortgezet in 2018 om kennis en ervairing te blijven delen tussen de regio's.

Actieprogramma Slim ruimtegebruik
Van oktober tot en met december 2017 heeft de campagne Slim Ruimtegebruik gelopen. Dit om invulling te geven aan onze rol van initiërende en faciliterende provincie: “de uitgestoken hand”. De campagne is gericht op een brede doelgroep van bestuurder, beleidsmakers, maatschappelijke spelers en inwoners en bestond uit een serie evenementen, en publiekscampagnes. De campagne heeft geresulteerd in een veelheid aan concrete ideeën en hulp- en ondersteuningsvragen. Zie www.zuid-holland.nl/datisslim voor alle achtergrondinformatie en nieuwsberichten.
In het kader van het actieprogramma is samen met gemeenten en private partijen gewerkt aan transformatie en/of herontwikkeling van terreinen met leegstand van kantoren en/of winkels (Goudse Poort; Rivium, Capelle).
Verder is samen met gemeenten (en private partijen) gewerkt aan vermindering leegstand van winkels. Samen met verschillende gemeenten en private partijen is gewerkt aan transformatie en/of herontwikkeling van terreinen met leegstand van kantoren en/of winkels. Hiervoor zijn en worden intentieovereenkomsten gesloten om tot gebiedsdeals te komen. Voorbeelden hiervan ziet u via deze links: :

• https://www.zuid-holland.nl/onderwerpen/ruimte/@19250/slim-ruimtegebruik/
• https://www.youtube.com/watch?v=GfQzyF9CJVQ
• https://www.youtube.com/watch?v=3UFIcjMbz50

In de eerste helft van 2018 wordt een rapportage aangeboden aan PS, met daarin het Actieprogramma Slim Ruimtegebruik 2018 en de resultaten uit 2017.

Samenwerking in de Zuidelijke Randstad
Bovenregionale strategie
In 2017 is de herontwikkeling van het netwerk Zuidelijke Randstad doorgezet. Dat betekent dat de inhoudelijke programma’s en acties bij de partners in het netwerk zijn belegd en niet meer bij het Zuidvleugelbureau. Dit bureau is inmiddels opgeheven. Op 14 februari 2017 heeft het directeurennetwerk Zuidelijke Randstad op voorstel van de provincie besloten:

• het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (BO-MIRT) wordt getrokken door de partners die gezamenlijk het bestuurlijk delegatieoverleg vormen: de provincie Zuid-Holland, de MRDH, de gemeente Den Haag en de gemeente Rotterdam;
• de algemene coördinatie van de verstedelijkingsstrategie ligt in handen van de provincie;
• de toekomstige inrichting van Stedenbaan wordt in 2017 onder de loep genomen en de provincie maakt als facilitator het gesprek mogelijk waarin op basis van gelijkwaardigheid ideeën en ervaringen worden gedeeld met elkaar om zo op de hoogte te blijven van elkaars activiteiten, om van elkaar te leren en elkaar te inspireren.

Door deze wijziging fungeerde het netwerk afgelopen jaar als kennisnetwerk. In dat kader zijn twee bijeenkomsten georganiseerd over de omgevingsvisie en de opgaven die in de verschillende regio’s spelen en is er een directeurennetwerk geweest ter voorbereiding op de verstedelijkingsconferentie van 7 december 2017.

Stedenbaan, MIRT-onderzoeken en -verkenningen
In het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (BO-MIRT) zijn met het Rijk afspraken gemaakt over de start van het gebiedsprogramma Duurzame bereikbaarheid Rotterdam - Den Haag. Doel van het programma is om de bereikbaarheid te verbeteren en daarmee bij te dragen aan een sterke economie, een aantrekkelijk leefmilieu en aan kansen voor mensen in de regio. Daarvoor wordt ingezet op een integrale benadering van verstedelijking (waaronder de woningbouwopgaven) en bereikbaarheid, slimme investeringen en gedeeld eigenaarschap in de samenwerking en uitvoering van het programma. Meer informatie over de BO-MIRT afspraken en informatie over Stedenbaan is te vinden onder doel 2.1 Instandhouding, bereikbaarheid en verkeersveiligheid op orde.

De samenwerkende partijen in de REOS (de Ruimtelijk-Economische Ontwikkelingsstrategie) hebben samen met de noordelijke Randstad en de Brainport een Uitvoeringsprogramma vastgesteld. Als provincie Zuid-Holland hebben we tot dat moment de coördinatie van de gezamenlijke inbreng als Zuidelijke Randstad verzorgd.

Samenwerking in het Groene Hart
De provincie Zuid-Holland was in 2017 opdrachtnemer van de Stuurgroep Groene Hart voor het opstellen van een toekomstperspectief voor het Groene Hart. Het Perspectief Groene Hart is in maart 2017 vastgesteld door de Stuurgroep en in het najaar van 2017 besproken door de drie Provinciale Staten van de Groene Hart provincies Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland. Dit heeft er toe geleid dat in alle drie de provincies amendementen zijn ingediend waarin is opgenomen het Perspectief Groene Hart 2040 als bouwsteen te benutten voor de toekomstige omgevingsvisie. Provinciale Staten willen zich op korte termijn met de collega's uit de twee andere betrokken provincies verdiepen in de inhoud, volledigheid en integraliteit van de Visie Perspectief Groene Hart 2040.

Naast de bestaande handreikingen (o.a. gebiedsprofielen) is in 2017 de Handreiking Ruimtelijke Kwaliteit bij infrastructurele werken opgeleverd.
Er zijn 2 werksessies gehouden met telkens 3 gemeenten waarbij kennis over het werken met het provinciale ruimtelijke kwaliteitsbeleid werd gedeeld en toegepast op actuele ruimtelijke initiatieven.
Op verzoek van gemeenten en initiatiefnemers zijn zo’n 35 plannen met hen besproken voor een integrale kwaliteitsafweging en zijn er afspraken gemaakt over de te realiseren ruimtelijke kwaliteit. Bijna alle 182 beoordeelde ruimtelijke plannen zijn specifiek op ruimtelijke kwaliteit getoetst. In 2017 zijn er -mede door de proactieve werkwijze- geen reactieve aanwijzingen gegeven op vastgestelde bestemmingsplannen op het onderdeel quotruimtelijke kwaliteitquot.

Onafhankelijke advisering PARK

De Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit (Harm Veenenbos) heeft in 2017 de volgende adviezen opgesteld:

• “Midden-Delfland, advies m.b.t. aanvraag status Provinciaal landschap”;
• “Noordvoort: advies tweede fase strandreservaat”;
• “N207- advies verlengde Bentwoudlaan & maatregelen Hazerswoude-Dorp”;
• “Erfgoedlijnen- stand van zaken kwaliteitsslag”;
• “Midden-Delfland - Bidbook Bijzonder Provinciaal Landschap” en
• “Verkenning stedelijk landschap en groenblauwe structuur Zuid-Holland”.

Advisering

De toepassing van het beschikbare expertise en instrumentarium voor ruimtelijke kwaliteit is in de programma- en projectuitvoering versterkt. Daarbij is gebruik gemaakt van de kracht van het ‘verbeelden’. Dit is onder andere gebeurt bij:

• de concernopgaven verstedelijking, klimaatadaptatie en energietransitie bij de gebiedsopgaven Westland, Zuidplaspolder, Alblasserwaard, de herstructurering Paradijsweg ‘Natte Kant’, de gebiedsverkenning Boskoop en omgeving en het gebiedsperspectief Kinderdijk,
• infrastructurele projecten zoals de nieuwe Duinpolderweg, de Wippolderlaan, de Woudseweg (N223), aansluiting A13/A16 en de verlengde Bentwoudlaan,
• projecten van externe partners zoals het Kustpact, Regionale Energie Strategieën (Midden-Holland, Drechtsteden, Goeree-Overflakkee), MIRT- verkenning meerlaagse veiligheid Eiland van Dordrecht, Strategische visie Krimpenerwaard, dijkversterking Alblasserwaard en IJsseldijk Krimpenerwaard en kwaliteitsteam A13/A16.

Netwerkend werken
Op verzoek van de Staten is met partners de huidige situatie aan de Zuid-Hollandse kust en het vigerende beleid in beeld gebracht en is de discussienotitie Kust opgesteld.
Wij hebben het initiatief genomen om met partners de verkenning “Verkenning stedelijk landschap en groenblauwe structuur Zuid-Holland” te maken.
Er is een energiespel ontwikkeld dat de ruimtelijke impact van duurzame energie inzichtelijk maakt. Dit spel is gespeeld tijdens het Open Huis en in de statencommissies Ruimte en Leefomgeving en Duurzame Ontwikkeling. Over de resultaten van vier regionale (ruimtelijke) energiestrategieën is een debat georganiseerd met alle in- en externe partijen.
Verder hebben wij in onze netwerken geïnvesteerd door het geven van lezingen op symposia (o.a. ruimtelijke kwaliteit bij Erfgoed en Ruimte), is deelgenomen aan ruimtelijke kwaliteitsbijeenkomsten van externe partners en is bijgedragen aan het expertiseteam Nationale Parken en thema’s in IPO-verband (bv. Energie en Ruimte, Landschapsbeleid).
Tot slot is een ontwerpcafé georganiseerd om het netwerk van ontwerpers in Zuid-Holland te verstevigen.

Bedrijventerreinen
Er is een voortgangsrapportage vraaggericht bedrijventerreinenbeleid opgesteld met daarin een nieuwe behoefteraming voor bedrijventerreinen. Hiermee komen vraag en aanbod meer met elkaar in balans. In de tweede helft van 2017 is het proces opgestart om de uitkomsten van deze behoefteraming juridisch te verankeren in een wijziging van de VRM. In 2018 zal dit worden afgerond.
De subsidieregeling is opengesteld en de projecten zijn beoordeeld en uitgevoerd, om projecten die de kwaliteit van en samenwerking op bedrijventerreinen verbeteren, te stimuleren. Het hiervoor beschikbare budget is overtekend en de regeling voorziet duidelijk in een vraag. Via de Uitvoeringssubsidie Herstructurering Bedrijven wordt nog een aantal verouderde bedrijventerreinen geherstructureerd om zo het bestaande beter te benutten en vraag en aanbod beter in balans te houden. Er hebben vier kennisbijeenkomsten Werklocaties plaatsgevonden voor gemeenten, marktpartijen en betrokkenen.

Detailhandel
In 2017 is de discussienota detailhandel vastgesteld en besproken met de Statencommissie. Bij de totstandkoming van deze discussienota heeft intensief contact plaatsgevonden met onze externe partners. In deze discussienota zijn hun reacties en de uitkomsten van het in 2016 uitgevoerde Koopstromenonderzoek meegenomen. Voor het uitwerken van de ruimtelijke consequenties van beleidsvoorstellen uit de discussienota is net als bij bedrijventerreinen in de tweede helft van 2017 het proces opgestart om deze juridisch te verankeren in een wijziging van de VRM. In 2018 zal dit worden afgerond. De discussienota bevatte ook een Actieplan waarvan in 2017 is gestart met de uitvoering van enkele acties. Te denken valt aan het opstellen van een subsidieregeling voor de centra van middelgrote gemeenten en het opstellen van de aanpak Perifere Detailhandelsvestigingen (PDV)-locaties Zuid-Holland. Hiermee wordt invulling gegeven aan het adagium ”toetsen en meepoetsen”.
In 2017 is in samenspraak met de regio’s en de kantorengemeenten een nieuwe behoefteraming voor kantoren opgesteld. Voor zowel kantoren, bedrijventerreinen en detailhandel vinden veel acties (al dan niet in het kader van het Actieprogramma Slim Ruimtegebruik en gebiedsgericht werken) plaats op locatieniveau. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de pilots Goudse Poort, Rivium, centrum Bodegraven en een netwerk van vijf gemeenten die aan de slag zijn met een leegstandsverordening. In 2017 hebben wij onderzoek laten doen naar het provinciaal beleid en ondersteunend instrumentarium op het gebied van wonen. Onze rol, via het in de VRM neergelegde beleid, richt zich op bovenlokale afstemming door gemeenten via de regionale woonvisies. Daarbij moet die afstemming zich niet alleen op aantallen richten, maar stimuleren we ook dat het gesprek in de regio over kwaliteiten gaat. In het geval een bepaalde regionale woonvisie - op onderdelen - onvoldoende evenwichtig zou zijn, dan zal het college de juiste stappen zetten om te bewerkstelligen dat een dergelijk evenwicht alsnog ontstaat.

Woonvisies
Aan de regio’s is gevraagd om in de eerst helft van 2017 de regionale woonvisies aan GS ter
aanvaarding voor te leggen. Dit bleek niet voor alle regio’s haalbaar. Dit jaar zijn, mede door vertraagd rijksonderzoek over woningvraag, de regionale woonvisies en hun programma niet allemaal aangeboden aan GS.
Dit betekent dat enkele regionale woonvisies in 2018 aan GS worden aangeboden en besproken zullen worden in de Statencommissie Ruimte en Leefomgeving.
In de 2e helft van 2017 is het proces gestart om de wijze van samenwerking tussen provincie en regio op het vlak van de regionale woonvisie te verankeren in de in procedure zijnde wijziging 2018 VRM.

Toezicht huisvesting vergunninghouders
In het kader van onze toezichthoudende taak informeren wij alle Zuid-Hollandse gemeenten elk kwartaal over de voortgang van de realisatie van hun taakstelling en als de gemeente onvoldoende voortgang heeft melden wij in welke fase van de bestuurlijke interventieladder men staat.
Daarnaast worden de gemeenten in het kader van de bestuurlijke interventieladder ook ambtelijk en bestuurlijk aangesproken.

Werklocaties algemeen

Voor zowel kantoren, bedrijventerreinen en detailhandel vinden veel acties (al dan niet in het kader van het Actieprogramma Slim Ruimtegebruik en gebiedsgericht werken) plaats op locatieniveau. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de pilots Goudse Poort, centrum Bodegraven en een netwerk van vijf gemeenten die aan de slag zijn met een leegstandsverordening. Zie voor meer informatie hierover ook taak 3.3.4.

• Kantoren. De provincie stuurt op plancapaciteit door de plancapaciteit op provinciale kantorenlocaties en scienceparken te bundelen en de plancapaciteit op andere locaties te verminderen. De provincie bevordert en faciliteert herbestemming en transformatie. Van daaruit is er een relatie met het Actieprogramma Slim Ruimtegebruik. De provincie monitort de leegstand in de 11 belangrijkste kantorengemeenten / regio’s. Belangrijke partners zijn gemeenten maar ook projectontwikkelaars en beleggers. In 2017 is een behoefteraming kantoren voor Zuid-Holland opgesteld in nauwe samenspraak met de regio’s en de grote kantorengemeenten. Daarbij zijn experts en marktpartijen meerdere malen geconsulteerd. In 2018 wordt, mede op basis van deze behoefteraming, gewerkt aan een discussienota kantoren met daarin discussiepunten voor nieuw beleid en aan een nieuwe uitvraag voor de actualisering van de regionale kantorenvisies.
• Bedrijventerreinen. De provincie wil evenwicht brengen in vraag en aanbod en bestaande bedrijventerreinen beter benutten. Daartoe stimuleert de provincie het toekomstbestendig functioneren van bedrijventerreinen door onder andere een vraaggerichte aanpak. Bedrijven zijn daarbij cruciaal. De provincie draagt verder bij aan het herstructureren van bedrijventerreinen en monitort de staat (dynamiek) van bedrijventerreinen om beleid te kunnen bepalen. Gemeenten zijn hierbij belangrijke partners als mede-investeerder bij herstructurering. De provincie deelt haar kennis. In 2017 is een voortgangsrapportage Vraaggericht bedrijventerreinenbeleid opgesteld met daarin een nieuwe behoefteraming voor bedrijventerreinen. Hiermee komen vraag en aanbod meer met elkaar in balans. In de tweede helft van 2017 is het proces opgestart om de uitkomsten van deze behoefteraming juridisch te verankeren in een actualisatie van de VRM. In 2018 zal dit worden afgerond. Daarnaast is de subsidieregeling opengesteld om projecten die de kwaliteit van en samenwerking op bedrijventerreinen verbeteren, te stimuleren. Het hiervoor beschikbare budget is overtekend en de regeling voorziet duidelijk in een vraag. Via de Uitvoeringssubsidie Herstructurering Bedrijven wordt nog een aantal verouderde bedrijventerreinen geherstructureerd om zo het bestaande beter te benutten en vraag en aanbod beter in balans te houden. Ten behoeve van kennisuitwisseling hebben vier kennisbijeenkomsten werklocaties plaatsgevonden voor gemeenten, marktpartijen en betrokkenen. Tot slot kan functiemenging op bedrijventerreinen rekenen op een positieve provinciale houding. Uitzonderingen zijn watergebonden bedrijventerreinen en terreinen met een Hogere Milieu Categorie waar functiemenging kritisch wordt bezien.
• Detailhandel. De provincie stuurt ten behoeve van een vitale en krachtige detailhandelssector ruimtelijk op het concentreren van detailhandel in de centra en het zeer terughoudend omgaan met, en bij voorkeur, reduceren van perifere, solitaire en verspreide detailhandel. De provincie bevordert en faciliteert herbestemming en transformatie. Daarnaast monitort de provincie de staat van de centra om detailhandelsbeleid via onder andere het Koopstromenonderzoek dat begin 2017 is afgerond. Deze input heeft geleid tot een discussienota detailhandel en een actieplan detailhandel. Bij de totstandkoming van deze discussienota heeft intensief contact plaatsgevonden met onze externe partners. In deze discussienota zijn hun reacties en de uitkomsten van het in 2016 uitgevoerde Koopstromenonderzoek meegenomen. Op basis hiervan zijn ruimtelijke wijzigingen doorgevoerd in de Visie Ruimte en Mobiliteit en Verordening Ruimte en zijn enkele concrete acties benoemd om de detailhandelssector te versterken, zoals het opstellen van een subsidieregeling voor versterking van de centra van middelgrote gemeenten. Tot slot heeft de provincie in 2017 een aanpak opgesteld voor PDV in Zuid-Holland dat in 2018 wordt uitgevoerd. Gemeenten, projectontwikkelaars en beleggers zijn belangrijke partners. Hiermee wordt invulling gegeven aan het adagium ”toetsen en meepoetsen”.

Teeltareaal Greenports

De provincie stuurt op voldoende en moderne teeltlocaties voor de Greenports in Zuid-Holland, zodat de Greenports een toonaangevend wereldcluster in Zuid-Holland kunnen blijven. Dit doet de provincie door voor de Greenport Westland-Oostland in de VRM de bestemming glastuinbouw te verbreden en voor de Greenport Boskoop te onderzoeken of sierteeltlocaties buiten de sierteeltcontour verplaatst kunnen worden. In de Greenports Bollenstreek en Aalsmeer participeert de provincie samen met partners in de ontwikkeling van ruimtelijke planvorming. De provincie zet planvormingssubsidie in om planvorming voor modernisering van het teeltareaal te faciliteren.

Implementatie beleidsvisie cultureel erfgoed

In 2017 is gewerkt aan de uitvoering van de beleidsvisie cultureel erfgoed. De voorgenomen kwaliteitsslag voor de erfgoedlijnen is doorgevoerd. Binnen de aanpak van rijksmonumenten heeft vooral de herbestemming van leegstaand erfgoed aandacht gekregen. Het (groot) onderhoud aan molens en het belang van de molenbiotopen (die vooral in stedelijk gebied onder druk staan) is voortvarend ter hand genomen. Archeologie is ruim onder de aandacht gebracht, onder andere door het thema ‘Het ontstaan van Holland’ te lanceren en de vernieuwde website van het archeologisch depot. Binnen erfgoedlijn de Limes zijn voor het onderwijs modules ontwikkeld om het verhaal te vertellen.

Restauraties

In 2017 zijn diverse restauraties van rijksmonumenten gerealiseerd voor een totaalbedrag van € 5,3 mln. Hiervan is het belangrijkste project de restauratie van de Nieuwe Kerk te Delft. Op 10 november 2017 vond de officiële ingebruikname van dit kerkgebouw plaats na een meerjarige kanjerrestauratie, waaraan de provincie € 0,5 mln heeft bijgedragen. Om het functioneren van het kerkgebouw zowel voor kerkgangers als toeristen duurzaam te kunnen borgen, zoekt de kerkeigenaar nu naar mogelijkheden van een nieuwe, bovengrondse multifunctionele ontvangstruimte.

Beheerplannen

De provincie heeft in 2017 de totstandkoming van groenbeheerplannen bewerkstelligd door ze te betrekken bij de beoordeling van ruimtelijke plannen en tevens het molennetwerk, dat de provincie via het Erfgoedhuis Zuid-Holland ondersteunt in 2017. In 2017 zijn met inzet van intensiveringsmiddelen 5 groenbeheerplannen ter hand genomen.

Toegankelijkheid cultureel erfgoed

Sinds 2012 werkt de provincie, samen met vele partners in de erfgoedtafels, aan het bekend, zichtbaar en toegankelijk maken van het erfgoed. In 2017 zijn weer nieuwe partijen aangehaakt, waardoor wij inmiddels samenwerken met bijna 290 partners. Deze samenwerking versterkt de basis onder zichtbaar en toegankelijk erfgoed en maakt aanzienlijk meer investeringen mogelijk dan de partijen afzonderlijk zouden kunnen realiseren.
In het kader van de kwaliteitsslag erfgoedlijnen hebben de erfgoedtafels in het afgelopen jaar een ambitiekaart gemaakt met het gewenste eindbeeld voor hun erfgoedlijn, waarin duidelijk aangegeven staat welke maatregelen nodig zijn om deze ambitie te behalen. Daarnaast heeft iedere erfgoedlijn een werkwijze voor de beoordeling en prioritering van nieuwe projecten en activiteiten ontwikkeld: ofwel een afwegingskader.
Op basis hiervan hebben de erfgoedtafels de provincie geadviseerd over de uitvoeringsprojecten in 2018. Dit heeft geleid tot een pakket aan maatregelen die ons erfgoed beter bekend, zichtbaar en toegankelijk maken.
In 2017 zijn ook vele concrete projecten opgeleverd. Zo is het bezoekerspaviljoen Hof van Duivenvoorde geopend in de tuin van Kasteel Duivenvoorde in Voorschoten. Het bezoekerspaviljoen draagt bij aan de beleefbaarheid van het landgoed en is een belangrijke economische drager voor het landgoed. Ook het Zakkendragershuis in Schiedam is geopend. Dit monument is gerestaureerd en heeft een nieuwe bestemming gekregen. De toegankelijkheid van het pand is verbeterd door het op innovatieve wijze te verbinden met het naastgelegen café. Ook het Weeghuisje in Ooltgensplaat op de Kaai in Goeree-Overflakkee is gerestaureerd, gerenoveerd en gebruiksklaar gemaakt dankzij de financiële bijdrage van de provincie, een bijdrage van de gemeente Goeree-Overflakkee en de inzet van vele vrijwilligers. Dit prachtige monument is nu de start van diverse wandelroutes in het gebied. En de bezoekersmolens van Kinderdijk zijn sinds 2017 ook voor rolstoelbezoekers via het water te bezoeken. Hierdoor kunnen wij nog meer bezoekers over het water laten genieten van dit prachtige gebied. Stuk voor stuk zijn dit voorbeelden van slim ruimtegebruik: bestaande monumenten krijgen een nieuwe functie en daarmee blijven ze behouden voor de toekomst.

Archeologie

De ontwikkelde subsidieregeling Publieksbereik Archeologie was in 2017 zo’n succes dat € 180.000 van 2018 in de tijd naar voren moest worden gehaald om aan de vraag uit de samenleving te kunnen voldoen. Enkele aansprekende activiteiten in dit kader waren het archeologisch Museum EscapeRoom en de reizende tentoonstelling over het Ontstaan van Holland.
Daarnaast hebben wij ons Archeologiehuis te Alphen aan den Rijn doorontwikkeld met een grotere ruimte voor wisseltentoonstellingen en hebben we een gezichtsreconstructie van een van de slachtoffers uit het Graf van Wassenaar (Bronstijd, 1700 v. Chr.) aan de collectie kunnen toevoegen. Deze nieuwe ‘bewoner’ van ons Archeologiehuis heeft de naam ‘Kars’ gekregen en heeft veel publiciteit gekregen.
Eind van het jaar is in het Archeon een begin gemaakt met de restauratie van één van de Zwammerdamschepen. De andere vijf volgen. Uiteindelijk moeten die terecht komen in het nog te bouwen Romeinse schepenmuseum.
Het publiek is in de gelegenheid gesteld om de opgravingen, die aan de aanleg van de Rijnlandroute vooraf gaan, te bezoeken. Waar de nieuwe Rijnlandroute de oude Limesweg kruist, komen passende verwijzingen aan en nabij het viaduct, dat Praetorium Agrippinae gaat heten (genoemd naar het Romeinse fort in Valkenburg). In 2017 zijn daarvoor de schetsplannen gemaakt.
Vanuit ons depot hebben wij de resten van ‘Trijntje’ (Swifterbandcultuur, 5500 v. Chr.) in bruikleen gegeven aan het Openluchtmuseum, omdat zij onderdeel uit maakt van de vaderlandse Canon (Trijntje staat voor onze overgang van jager-verzamelaars naar het boerenbestaan). Trijntje wist daarmee het Jeugdjournaal te halen. Voorts zijn de mooiste voorwerpen uit het depot in 3D gefotografeerd zodat de geïnteresseerde bezoekers van onze website deze thuis van alle kanten op het computerscherm kunnen bekijken. Een deel van de metaalcollectie in het archeologisch depot is ter conservering aangeboden aan een specialistisch bedrijf, zodat het behoud hiervan gegarandeerd kan blijven. Het continu blijven monitoren van kwetsbare metaalgroepen is van belang om het ook aan de toekomstige generaties te tonen, bijvoorbeeld tijdens een tentoonstelling.
De provincie Zuid-Holland brengt samen met gemeenten, (historische) verenigingen en haar inwoners, het verhaal over het Ontstaan van Holland tot leven. De start daarvoor was een door ons in Leiden georganiseerd symposium met meer dan 300 bezoekers (mei 2017). Het project richt zich op het vergroten en delen van kennis rondom het ontstaan van Holland in de periode 1000-1300. Aanleiding is het jubileumjaar 2018, waarin Vlaardingen de overwinning van graaf Dirk III tijdens de slag bij Vlaardingen op het Duitse leger 1000 jaar geleden viert. In december is er een korte 3D animatievideo gelanceerd om publiek en (amateur) archeologen te informeren en verder te enthousiasmeren over het project.

Molens

Wij hebben de moleneigenaren gestimuleerd via o.a. draaipremies hun molen optimaal in stand te houden.
De geschiedenis van Zuid-Holland wordt via woord en beeld extra onder de aandacht gebracht.
De adviesfunctie van de erfgoedtafels te benadrukken en het vergroten van het aantal deelnemers aan de erfgoedtafels.